Διατροφικές Συστάσεις σε Αθλητές/ριες Αναπτυξιακών Ηλικιών (Μέρος 2ο)
Ιερεμίας Ε. Σιμάτος (Μ.Εd., RD)
Ειδικός Κλιν. / Αθλ. Διαιτολόγος
Δ /ντής Ελλ. Ερευν. Ινστ. Εφαρμοσμένης Διατροφής Αθλητών
5. Όπως αναλύσαμε σε προηγούμενα κεφάλαια του παρόντος συγγράμματος, οι νεαροί αθλητές πρέπει να κατατάσσονται στα αντίστοιχα στάδια εφηβικής ανάπτυξης σύμφωνα με τη βιολογική και όχι με τη χρονολογική τους ηλικία… Επομένως, η στάθμιση / αξιολόγηση του βιολογικού δυναμικού, με τη συνεχή καταγραφή της εξέλιξης στη φυσική και λειτουργική ανάπτυξη, αποτελεί την προϋπόθεση σωστής επιλογής προπονητικών ερεθισμάτων, προκειμένου να προλαμβάνεται η αλόγιστη επιβάρυνση έξω από τις δυνατότητες προσαρμογών των ατόμων αναπτυξιακής ηλικίας.
Υπάρχει ένα όριο προσαρμοστικής ικανότητας του οργανισμού κάθε αθλητή στην επιβάρυνση – καταπόνηση, βάσει της εξίσωσης :
προπόνηση + {αποκατάσταση (διατροφή) + ανάρρωση (ανάπαυση) = θετική προσαρμογή
Ο νεαρός αθλητής-ρια πρέπει να αναλαμβάνει επαρκώς και να ξεκουράζεται επαρκώς (τουλάχιστον για 48h) πριν την επόμενη προπόνηση, προκειμένου να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος στην διαδικασία ανάρρωσης–αποκατάστασης των ιστών (φάση υπεραναπλήρωσης). Διαφορετικά το αποτέλεσμα, με μεγάλη πιθανότητα, θα είναι η κόπωση, η μείωση της απόδοσης, η αύξηση του κινδύνου εμφάνισης τραυματισμών (για τον επιπλέον λόγο του ευαίσθητου, ανώριμου και αδύναμου μυοσκελετικού συστήματος), ενδεχόμενες διαταραχές της ορμονικής λειτουργίας, ακόμα δε και του φυσιολογικού ρυθμού ανάπτυξης του οργανισμού.
6. Η ακριβής προσέγγιση των ημερήσιων ενεργειακών αναγκών για κάθε περίπτωση νεαρού αθλητή/ριας είναι ιδιαίτερα πολυσύνθετη. Εκτός από τις ιδιαίτερα απαιτητικές κι εξατομικευμένες ανάγκες της επιταχυνόμενης εφηβικής ανάπτυξης, τα περισσότερα παιδιά σχολικής ηλικίας συμμετέχουν, στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σε ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες ψυχαγωγικού αθλητικού περιεχομένου με αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις. Ταυτόχρονα, δεν είναι λίγες και οι διαφορετικές περιπτώσεις νεαρών αθλητών /ριών προεφηβικής ηλικίας που πραγματοποιούν διπλές (πρωί – απόγευμα) προπονήσεις στους συλλόγους τους, όπως επίσης και το φαινόμενο αρκετών αθλητών να πηγαίνουν στις απογευματινές προπονήσεις απ΄ ευθείας από το σχολείο τους !!
Προφανώς, δεν αρκεί απλώς μια τυπική σύσταση στους αθλητές να ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή του “λίγο απ΄ όλα”… Η εστίαση μόνο στην αναλογία μακροθρεπτικών συστατικών του διαιτολογίου αποτελεί μια πολύ απλοποιημένη προσέγγιση, παραβλέπει ποιοτικές παραμέτρους και οδηγεί σε εσφαλμένες εκτιμήσεις.
Η άλλη δημοφιλής παρότρυνση ότι “μπορείς να τρως ότι θέλεις γιατί τα καις όλα επειδή είσαι αθλητής” κρύβει τον κίνδυνο να υιοθετηθούν σε μόνιμη βάση λανθασμένες συνήθειες και συμπεριφορές, οι οποίες θα είναι δύσκολα αναστρέψιμες στο μέλλον. Οι ανάγκες διατροφής στην προεφηβική ηλικία είναι ιδιαίτερα απαιτητικές και αυξημένες και θα πρέπει να καλύπτονται από τροφές υψηλής βιολογικής αξίας.
H εντατικοποίηση της σύγχρονης αθλητικής προετοιμασίας σε τέτοιο βαθμό και με τόσες πολλές ιδιαιτερότητες, θέτει μοναδικές απαιτήσεις και απαιτεί απολύτως συγκεκριμένες διαιτητικές παρεμβάσεις κι εξειδικευμένη προσαρμογή / επίβλεψη της θρεπτικής υποστήριξης των νεαρών αθλητών, διαφοροποιημένα πρωτόκολλα αξιολόγησης, καθώς και συνεπή τήρηση των βασικών διατροφικών κατευθυντήριων οδηγιών σε όλη τη διάρκεια της ετήσιας περιόδου αθλητικής προετοιμασίας. Για κάθε επαγγελματία αθλητικό διαιτολόγο αποτελεί πρόκληση η εξατομικευμένη προσέγγιση και εκπόνηση διαιτητικών συστάσεων, οι οποίες θα τεκμηριώνονται σύμφωνα με τα νεώτερα δεδομένα της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας.
7. Μεγάλο ποσοστό νεαρών αθλητριών προεφηβικής ηλικίας, αυτή η ιδιαίτερα “ευάλωτη” ηλικιακή ομάδα, συχνά υιοθετεί επικίνδυνες διατροφικές συμπεριφορές και αποκρύπτει σκόπιμα και συστηματικά αυστηρότατους θερμιδικούς περιορισμούς για αγωνιστικούς ή / και αισθητικούς λόγους (διατήρηση σιλουέτας, φόβος παχυσαρκίας, διαταραγμένη εικόνα σώματος κλπ.) !! Η κατάσταση αυτή είναι διεθνώς γνωστή ως “σύνδρομο χρόνιας δίαιτας” (chronic dieting syndrome) κι έχει περιγραφεί ως μια μόνιμη κατάσταση χρόνιου στερητικής μορφής υποσιτισμού. Το εξαιρετικά δυσάρεστο αυτό φαινόμενο έχει ήδη προσλάβει διεθνώς επιδημιολογικές διαστάσεις, με σοβαρότατες επιπτώσεις για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό της νεαρής αθλήτριας :
(α) Ποσοστό ~ 25–35 % των αθλητριών όλων των αθλημάτων εμφανίζει σοβαρές διαταραχές της εμμηνορρυσιακής λειτουργίας (καθυστερημένη εμμηνέναρξη, αραιομηνόρροια κι έμμεσα οστεοπενία),
(β) Ποσοστό ~ 35–40 % των αθλητριών όλων των αθλημάτων εμφανίζει είτε υποκλινικού τύπου σιδηροπενία, είτε έκδηλη σιδηροπενική αναιμία (iron–deficiency anemia). Πρόκειται για τη λεγόμενη μικροκυτταρική ή υποχρωμική αναιμία.
(γ) Ποσοστό ≥ 80 % εμφανίζει ανεπάρκεια vit. D (25-ΟΗ D3, επίπεδα 25–υδροξυβιταμίνης D < 30 ng/mL). Nα επισημανθεί ότι ο συνολικός επιπολασμός της ανεπαρκούς πρόσληψης vit. D, σε όλες τις ηλικιακές ομάδες παιδιών και εφήβων, προσεγγίζει το 80% στις ανεπτυγμένες χώρες (ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες).
Από μετα-αναλύσεις ερευνών, για την αιτιολογική ερμηνεία αυτών των επιπτώσεων, προκύπτει ότι οι διατροφικές ανεπάρκειες και πρακτικές θεωρούνται ισχυρότερη γενεσιουργός αιτία συγκριτικά με την ένταση και διάρκεια των προπονήσεων !!
Η συνεχιζόμενη, φτωχή σε θρεπτικά συστατικά και αυστηρού τύπου περιοριστική ενεργειακή πρόσληψη σε συνδυασμό (α) με την ανάγκη διατήρησης χαμηλού σωματικού βάρους (κι έμμεσα σωματικού λίπους), καθώς και (β) με τις έντονες πολύωρες καθημερινές προπονητικές απαιτήσεις (ιδίως στα αθλήματα κολύμβησης, αντισφαίρισης, “καλαισθησίας” – ενόργανη / ρυθμική αγωνιστική γυμναστική κ.ά), προκαλεί κυρίως στις νεαρές αθλήτριες : διαταραχές του ρυθμού ανάπτυξης, σοβαρότατες θρεπτικές ελλείψεις, οργανικές δυσλειτουργίες (π.χ. αμηνόρροια), πρόωρη και ταχύτερη κόπωση, ανεπαρκή αποκατάσταση, δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης, μειωμένο χρόνο αντίδρασης, ανικανότητα ανταπόκρισης του οργανισμού σε προπονήσεις υψηλής έντασης, καθώς και ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο τραυματισμών (βλ. σχ. Κεφ. 7). Γενικά, οι αθλήτριες αυτών των αθλημάτων αποτελούν την ομάδα υψηλού κινδύνου στην διατροφική αξιολόγηση και όχι μόνο.